Već krajem jula početi sa kontrolom i dijagnostikom i primenom metoda za suzbijanje varoe, jer može naneti veliku štetu u pčelinjaku. Bolest izaziva krpelj Varoa jacobsoni koji napada pčelinje leglo i odrasle pčele pa je zato veoma opasna kada se pojavi u većem obimu. samom početku pojave varoe, pčelinje društvo se skoro normalno razvija tako da je nemoguće u početku primetiti a kada se raširi napravi veliku štetu u pčelinjaku.
Varoa je krpelj koji se može videti golim okom, spljoštenog, skoro okruglog tela tamnosmeđe do crvenkaste boje sa četiri para nogu. Na prvi pogled liči na pčelinju vaš. Usni aparat čini sisaljka koja je prilagođena za prodiranje kroz omotač larve, lutke i odrasle pčele kako bi doprla do krvi, odnosno hemolimfe pčele. Ovakav oblik parazitiranja karakteriše neprekidno hranjenje malim količinama krvi, a usljed konstantnog prisustva ranice na pčeli može doći do infekcije sa bakterijama i virusima koje mogu biti opasnije od samog parazitiranja krpelja. Odrasla ženka Varoe se hrani na pčeli 5-13 dana i ulazi u ćeliju legla 24 do 60 časova pre poklapanja ćelije sa leglom. Zimi, dok nema legla, živi na pčeli čak 6 meseci. Prosečan životni vek, kad je leglo prisutno, je 27 dana. Polaže prva jaja 60 časova nakon poklapanja ćelije, zatim svakih 30 sati posle toga.Prvi krpelj koji se izleže je mužjak. Drugi krpelji su ženke koje se sparuju sa mužjakom i hrane se na lutki. Odrasli i zreli krpelj izlazi sa pčelom, nezreli i mužjaci ostaju u ćeliji gde uskoro uginjavaju. Varoa se prenosi sa pčele na pčelu na ramovima sa leglom i uglavnom se nalaze na pčelama radilicama.
Kad pčelari primete da u košnici ima dosta meda i legla ali da nema pčela ili da ih ima sasvim malo, to je prvi znak da je pčelinje društvo intenzivno napadnuto varoom, koja najčešće napada u avgustu i septembru, te je neophodno vršiti stalni nadzor Poručuje DVM Kazimir Matović, stručnjak Veterinarskog instituta Kraljevo
,, Kritično vreme najintenzivnijeg razvoja varoe u društvu je avgust i septembar, tako da je potrebno već krajem jula početi sa kontrolom i dijagnostikom i primenom metoda za suzbijanje varoe da ne dođe do intenzivnog razvoja varoe i slabljenja pčelinjeg društva i oštećenja pčela koje su namenjene za prezimljavanje.Pčelinji krpelj varoa hrani se masnim tkivom i hemolimfom pčele. Na taj način se prenose bolesti i virusi između pčela. Pčelinji krpelj prelazi sa jedne pčele na drugu, prenose joj sve viruse, a od nje pokupe neke druge. Virusi su u organizmu i čekaju povoljan trenutak da se aktiviraju.Varoa se širi na razne načine.Smatra se da su trutovi veliki prenosnici varoe jer se po nekim teorijama u svom letu udaljavaju i do 15 km od košnice. Vrlo često nesmetano uleću u druge košnice na matičnim i u drugim pčelinjacima.Grabež takođe može doprineti širenju varoe, zatim prenošenjem ramova sa saćem sa jednog društva na drugo, preselenje pčelinjaka sa zaraženog podrućja na nezaraženo,,-kaže naš sagovornik.
Varoa se može preneti i preko radilica prilikom sletanja na cvetove medonosnog bilja.Razmnožavanje varoe počenje već u rano proleće.Ženka varoe polaže jaja u ćelije saća u kojima se već nalaze larve, najčešće kada je leglo staro 5-7 dana, odnosno pred samo zatvaranje legla. U jednu ćeliju ženka varoe može položiti 1-3 jajeta a ponekad i više.
,,Ženka varoe polaže jaja pored larvi ili na njihovo telo. Za 2 dana iz ovih jaja izlegu se larve koje se zatim presvlače i pretvaraju u odraslog krpelja – varou. Za vreme rasta u leglu, krpelj se hrani hemolimfom mlade pčele na taj način je onesposobljava i skraćuje joj životni vek.Veoma je značajno da se zna da se varoa znatno povoljnije razvija kad je temperatura niža od 35 ºC.Varoa mnogo više napada trutovsko leglo nego leglo pčela radilica. Pojašnjava sagovornik , što konkretnije znači da ,,Ženka dužine 1,0-1,07 mm i širine 1,5-1,6 mm polaže jaja u ćeliju saća pored larve pčele, tako da se razvojni ciklus ovog paraziti odvija sa razvojem mlade pčele. U poklopljenom leglu čak dolazi i do parenja jedinki parazita nakon čega mužjaci uginu a ženka napada lutku pripajajući se između segmenata na abdomenu odakle joj je najlakše da probode telo pčele. Kao posledica prisustva i parazitskog delovanja varoe u ćeliju dolazi do uznemiravanje larve, a ukoliko je prisutno pet ili više krpelja na jednoj lutki pčele, dolazi do teškog oštećenja tako da je ta pčela praktično izgubljena za pčelinju zajednicu. Ukoliko se radi o manjoj zarazi odnosno,manjeg broja krpelja na pčeli, onda dolazi do delimičnog oštećenja pčele čiji se životni vek skraćuje za 25-50%. Pčele koje su zaražene varoom pri pokušaju leta kreću se u krug, padaju ispred košnice, puze po travi i ubrzo ugibaju.,,
Zahvaljujući tom saznanju, vrlo efikasan način borbe protiv varoe je postavljanje građevinjaka na kojim se isključivo nalaze trutovska legla i njihovim isecanjem oslobađamo društvo velikog procenta prisustva varoe.Životni vek pčela radilica i trutova izleženih iz zaraženog legla je kraći.Trutovi izleženi iz veoma zaraženog legla nisu sposobni da oplode maticu.U toku čitave godine neophodna je stalna kontrola na prisustvo varoe kako bi se pravovremeno vršilo suzbijanje njenog širenja u pčelinjem društvu.
Do sada kod nas i u svetu nije pronađeno sredstvo za potpuno suzbijanje ovog parazita. Međutim poznata su razna sredstva i metode za suzbijanje varoe i dovođenja na tolerantan nivo.Vrlo efikasne metode za suzbijanje varoe su Uklanjanje trutovskog legla, zamenom ramova, korištenje alternativnih sredstava, razrojavanje, korišćenje organskih kiselina tretiranje varoe zadimnjavanjem dozvoljenim hemijskim sredstvima U novije vreme se preporučuju mravlja i oksalna kiselina kao lek u borbi protiv varoe. Mravlja kiselina se inače koristi tako što se kartoni veličine 20 x 30 x 0,2 cm natapaju u 20 ml 65%-ne mravlje kiseline. Ovako natopljeni kartoni mravljom kiselinom stavljaju se u košnicu u periodu kada ima legla. Kod primene mravlje kiseline moraju se ostvariti odgovarajući uslovi, da ne bi došlo do gubitka matice. Leto mora biti široko 35 cm, temperatura spoljne okoline ne sme biti veća od 30 stepeni C, a optimalni rezultati se postižu na temperaturi ispod 27 stepeni.
,,Sredstava zaštite od varoe je na našem tržištu mnogo. Preporučuju se organske kiseline (mravlja, oksalna, mlečna) kao i eterična ulja biljaka. To je prirodni sastojak lekovitih i medonosnih biljaka koji se odlikuje jakim i prijatnim mirisom, ima odlične antiseptične osobine pa se vekovima koristi u medicini. Mnoge biljke u sebi sadrže znatne količine ove materije. To su majčina dušica, vranilovka ili mravinac, lavanda, pelin ili turski neven i druge. One su i medonoše pa stoga mogu poboljšati pčelinju pašu. Koliko će varoe biti u društvu zavisi i od izbora biljaka od kojih pčele unose polen i nektar. Takođe i selidbe doprinose da društva budu pod stesom i izložena varoi prilikom velike koncentracije zaraženih košnica na bagremu ili suncokretu,,.
Zašto je neophodno tretirati pčele protiv varoe krajem jula – početkom avgusta?
,, Obavezan tretman protiv varoe treba započeti krajem jula ili početkom avgusta kad se skinu svi nastavci sa medom. Jer matica od 15.avgusta pa do kraja polaganja jaja snese oko 15.000 jaja iz kojih se izlegu jesenje pčele, koje ulaze u zimu i koje treba da odneguju prolećno leglo. Zato one moraju biti zdrave, tj. oslobodjene od varoe. Zbog toga, najglavnije tretiranje pčela protiv varoe treba da bude u prvoj polovini avgusta, sa 4-5 puta u razmaku od po 3-4 dana.Posebno je značajno tretiranje pčela u oktobru i novembru, kada u košnici nema legla, odnosno kada je sva varooza na pčelama. Veoma bitna stvar je da su prethodne generacije pčela imale tolerantnu zaraženost (ne više od jedne varoe na 100 pčela). Najnovija ispitivanja pokazuju da količina vitelogenina, najbitnijeg proteina u hemolimfi pčela što se tiče zimovanja, opada, ukoliko je zaraženost većeg stepena. Ukoliko je veća zaraženost varoe smanjuje se i količina vitelogenina kod pčela, što može skratiti život pčela. Takođe je utvrđeno da je varoa vektor virusa deformisanih krila kod pčela.,,
Jedino zajednice oslobođene od ovog parazita imaju mogućnost za stabilno i uspešno prezimljavanje i mogu dati visoke prinose naredne godine. U pčelinjem društvu ne bi smelo da bude više od pet procenata jedinki varoe u odnosu na broj pčela u košnici. Ova godina nije plodonosna, te se pčelarima preporučuje da kontrolom pčelinjaka ustanove stanje društava I izvrše prihranu kako bi stvorili što bolji imunitet društva
“Pčele treba zazimiti sa kvalitetnom hranom u dovoljnim količinama. U plodišnom medu koji im ostavimo imaju materijal da zidaju svoj imunitet i tkiva. Kada je godina katastrofalna, i nema dovoljno meda, ni da se malo makar pomeša sa šećerom, nego mora da se doda nešto u košnicu, onda je preporuka da se uzme neki od suplemenata koji imitiraju med i koji predstavljaju veštački izvor proteina, vitamina i minerala. Možete i sami praviti čajeve, odvare biljne, gde kuvanjem iz biljaka izvlačite neophodne sastojke koje, kada dodamo u šećerni sirup, makar malo imitiraju med”- zaključuje ovaj stručnjak
Kolika je varoa opasnost za pčele možda najbolje ilustruju podaci da jedna varoa radilici smanjuje masu za oko 10 procenata u odnosu na normalnu, a životni vek na oko 20 umesto 35 do 40 dana. Ako su na radilici dve varoe, život joj obično ne traje ni čitavu sedmicu. To praktično znači da ako je društvo zazimljeno sa oko 20.000 pčela, a ostalo je oko pet procenata varoe, u košnici ih ima oko hiljadu. Nakon prezimljavanja, u maju i junu, u pčelinjem društvu biće od 50.000 do 60.000 pčela, broj varoa će se mesečno udvostručiti i dostići brojku od preko dvadeset hiljada. Tako se dolazi do veoma kritičnog broja i odnosa koji može da ugrozi medonosenje.
Varou je otkrio i opisao Oudemans 1904. godine na indijskoj pčeli (Apis cerana) u današnjoj Indoneziji. S obzirom da je indijska pčela saživjela sa varoom, ovaj krpelj nije ispoljavao značajnu štetu po tu vrstu pčela. Smatra se da je u prvoj polovini XX veka varoa prešla sa indijske na evropsku pčelu (Apis mellifera), nakon uvođenja i širenja evropske pčele u Japan, Kinu i Daleki istok Rusije. Ovaj krpelj je prisutan u skoro svim zemljama sveta izuzev Australijskog kontinenta.
Naizgled dobro zdravstveno stanje pčelinjih društava,usled nekontrolisanja prisustva varoe u pčelinjaku, može da dovede pčelara u zabludu, da u njegovom pčelinjaka nema varoe i da nije potrebno tretiranje. Inače, varoa tek posle nekoliko godina, uglavnom nakon, četvrte dovodi do uništenja društva. Prema tome, ukoliko se želi smanjiti broj tretiranja ili eventualno ono izbjeći, pčelar takvu odluku mora bazirati na redovnoj kontroli varoe pomoću određenih tehnika provere njenog prisustva. S.C.