Nacionalno udruženje za razvoj organske proizvodnje “Serbia Organika” osnovana je u maju 2009. na inicijativu Ministarstva poljoprivrede sa ciljem pružanja podrške razvoju i promovisanju organske proizvodnje u našoj zemlji. Kako za Agrobiznis magazin ističe predsednik Upravnog odbora i profesor na Poljoprivrednom fakultetu u Beogradu prof. dr Snežana Oljača u saradnji sa resornim ministarstvom, domaćim i stranim donatorima i partnerima „Serbia Organika“ je uticala na kreiranje zakonodavnog i institucionalnog okvira. Takođe, inicirali su brojne aktivnosti u cilju povećanja nivoa znanja duž lanca vrednosti, predlagali odgovarajuće i stimulativnije mere podrške sektoru, a dali su i veliki doprinos promociji organske proizvodnje i srpskih proizvoda u zemlji i inostranstvu.
Ako sumiramo rezultate gde je Srbija bila 2009. a gde je danas kada je u pitanju organska proizvodnja?
Kada je Serbia Organika osnovana 2009. organskom proizvodnjom u Srbiji bavilo se tek 108 proizvođača na ukupnoj površini od oko 2.400 ha što je bio zanemarljiv deo ukupno korišćenog poljoprivrednog zemljišta. Od tada su površine pod organskom proizvodnjom uvećane skoro devet puta, organskom proizvodnjom se bavilo skoro 6.300 proizvođača na površini većoj od 21.000 ha. Za to vreme počeo je intenzivniji razvoj organske stočarske proizvodnje, ali i prerađivačka industrija. Vrednost izvoza beleži višestruko uvećanje dostigavši skoro 30 miliona evra u 2019. godini. Posebno bih istakla da je za samo godinu dana od 2018. do 2019. površina na kojoj se primenjuje biljna organska proizvodnja porasla za 10,44 procenata.
Šta se najviše gajilo da li su to povrtarske kulture ili voće?
Najviše se gajilo voće i to organske maline i jabuke, zatim žita, industrijsko i krmno bilje. Kada je u pitanju organska ratarska proizvodnja najzastupljenija je pšenica, kukuruz, suncokret i soja. Najmanje je zastupljena proizvodnja organskog povrća i to svega 1,15 %. Napominjem da su ovo podaci iz 2019. i da ovim nisu obuhvaćene površine korišćene za sakupljanje organskog samoniklog jagodastog voća, pečuraka i lekovitog bilja, jer u Srbiji ne postoji zvanična metodologija na osnovu koje se može dobiti relevantan podatak o površini na kojoj se odvija sakupljanje organskih divljih biljnih vrsta iz prirodnih staništa. Treba pomenuti i sistem grupne proizvodnje model koji je uspešno zastupljen u Srbiji i koji generiše najveći broj organskih proizvođača (preko 90%). Preduzeća koja su organizatori proizvodnje i nosioci sertifikata su proizvodno orijentisana ka proizvodnji jagodastog i ostalog voća i okrenuta su ka izvozu. Geografski su dominanto zastupljeni u južnom, centralnom i zapadnom delu Srbije.
Koliko je potrebno vremena i novca ukoliko poljoprivrednik želi da sa konvencijalne pređe na organsku proizvodnju?
Prema propisima za organsku proizvodnju u Srbiji period konverzije zavisi od toga šta proizvođač namerava da gaji: dve godine pre setve za jednogodišnje useve (uključujući i višegodišnje krmne biljke i pašnjake) i tri godine za višegodišnje zasade pre prve berbe. Na zahtev proizvođača koji je zaključio ugovor sa ovlašćenom kontrolnom organizacijom i nakon obavljene prve kontrole, dužina trajanja perioda konverzije može se skratiti uz dostavljanje potrebnih dokaza, ali se može i produžiti na predlog sertifikacione organizacije. Što se tiče novčanih ulaganja to zavisi od više faktora: vrste proizvodnje, nivoa razvoja i obezbeđenosti potrebnih uslova na samom gazdinstvu i sl. Pre svega ovoga sam proizvođač treba da postavi sebi pitanje da li je njegovo gazdinstvo pogodno za organsku proizvodnju i da li ima tržište za svoje proizvode.
Da li ste zadovoljni subvencijama države i šta bi još, po vašem mišljenju, moglo da se uradi?
Proizvođači koji su uključeni u organsku biljnu proizvodnju mogu u 2021. da ostvare podsticaje uvećane za 400% u odnosu na subvencije za konvencionalnu proizvodnju odnosno 26.000 dinara po hektaru. Maksimalni iznos podsticaja koji korisnik može da ostvari je 520.000 dinara. Stočari koji se bave organskom proizvodnjom imaju 40 % uvećane subvencije u odnosu na konvencijalne uzgajivače. Međutim, evidentne su određene prepreke u ovom sektoru koje onemogućavaju pojedinim stočarima ostvarenje podsticaja za određene kategorije životinja. Istakla bih da organski proizvođači imaju pravo na refundiranje dela troškova za kontrolu i sertifikaciju umanjenog za iznos sredstava na ime poreza na dodatu vrednost, u iznosu od 50 %, odnosno 65% za područja sa otežanim uslovima rada u poljoprivredi.
Da li je organska proizvodnja šansa za Srbiju i kakav je naš izvozni potencijal?
Najveći deo sertifikovanih organskih proizvoda u Srbiji se izvozi, i što je najbolje izvoz konstantno raste. Prema podacima Uprave za carine u 2019. iz Srbije je izvezeno 13.284 tona organskih proizvoda u vrednosti od 29.75 miliona evra, od čega voće i proizvodi od voća čine preko 28,7 miliona evra. U poređenju sa prethodnom godinom ukupna vrednost izvoza je uvećana za oko 2,3 miliona evra. Najviše smo izvozili u zemlje EU pre svega u Nemačku, a potom u Holandiju, Italiju, Francusku, Poljsku i SAD. U publikaciji Evropske komisije o perspektivama za tržište i prihodima od poljoprivrede za period 2019. -2030. očekuje se da će povećanje potražnje za organskom hranom ubrzati. Najveći izvozni potencijal imaju voće i to bobičasto voće (prerađeno i sveže), ratarske kulture (uljarice, povrće, žita) lekovite i aromatične biljke (gajena i sakupljena u prirodi) gljive, stočna hrana (kukuruz, soja, detelina).
Na šta biste vi, kao stručnjak, ukazali organskim proizvođačima?
Trend je da se sve više manjih proizvođača uključuje u preradu viška svoje sirovine što im omogućava kontinuirani prihod posebno u sezoni kada nemaju sveže proizvode za tržište. Često se prave razni džemovi, sokove i sl. Ali, i pored uspešne proizvodnje i dobrog plasmana, prerada organske maline, kupine i ostalog jagodičastog voća nije na zadovoljavajućem nivou u našoj zemlji i trebalo bi da bude viši. Treba obratiti pažnju na pakovanje i ambalažu jer ne naglašavaju prednosti proizvoda. Kada je u pitanju prerada najviše rezultata je zabeleženo u preradi mlečnih proizvoda u Vojvodini, zatim ratarskih kultura kao što su ulja i namazi od uljarica, brašna i ostali mlinski proizvodi, a solidan stepen prerade se postiže i u organskom povrtarstvu u regionu Vojvodine.
Kakva je situacija sa organskom stočarskom proizvodnjom i koji su najveći izazovi?
Novina u Srbiji je da se ubrzano razvijaju grupe proizvođača uključene u organsku stočarsku proizvodnju (goveda, ovce) koje su skoncentrisane u brdsko–planinskim predelima zapadne Srbije. Međutim, prerada proizvoda od životinja iz organskog sistema gajenja u jugoistočnoj, zapadnoj i centralnoj Srbiji se odvija na dosta niskom nivou. Mali broj uzgajivača na samom gazdinstvu prerađuje mleko u sir, ali ga teško plasiraju po višoj ceni, jer ne poseduju ili nisu u mogućnosti da obezbede sertifikovane preradne kapacitete, pa ih prodaju na osnovu stečenog poverenja poznatim kupcima. Takođe, problem je prodaja mesa od životinja iz organskog uzgoja jer ne postoje sertifikovane klanice. Sve ovo umanjuje vrednost proizvoda od organski uzgajanih životinja i onemogućava pristup tržištu u maloprodajnim objektima i plasiranje proizvoda kao organskih. Postoje neke inicijative od strane NASO da se neke klanice sa međunarodnim sertifikatima i izvoznim dozvolama uključe u proces sertifikacije i omoguće preradu i plasman svežeg organskog mesa u pojedine trgovinske lance. Izvor: Agrobiznis magazin