Poslednjih godina lisne vaši se na strnim žitima javljaju u jačem intezitetu i na celim površinama, a ne samo po obodima parcela koje se graniče sa nepoljoprivrednim zemljištem, što je bio slučaj u prošlosti.
Lisne vaši prouzrokuju direktne i indirektne štete na strnim žitima. Direktene štete isisavajući sokove iz lista, stabljike i klasa. Pri visokoj brojnosti u klasanju i mlečnoj-voštanoj zrelosti mogu da prouzrokuju značajnija smanjenja prinosa. Daleko veće štete su indirektne štete, koje lisne vaši pričinjavaju kao prenosioci viroznih oboljenja. Hraneći se lisne vaši na raznim zaraženim travama i samoniklom žitu, prilikom isisavanja sokova, u telo vaši dospevaju virusi. Prilikom ishrane na usevu, virusi dospevaju u biljke useva, gde se razvijaju i izazivaju virozna oboljenja.
Simptomi se manifestuju u jesen, ili što je najčešći slučaj, tokom proleća naredne godine. Zaražene biljke vidno zaostaju u porastu, poprimaju žutu boju, lišće je nakostrešeno, te biljke imaju ježast izgled. Obolele biljke ne klasaju, a vremenom se sasuše i potpuno propadaju. Oboljenje je poznato kao žuta patuljavost ječma, koje predstavlja najštetniju virozu biljaka iz porodice Poaceae, posebno strnih žita, a prouzrokuje ga virus žute patuljavosti ječma (Barley Yellow Dwarf Luteovirus-BYDV). Javlja se na pšenici i ječmu, ali je ipak češće na ječmu, naročito u uslovima tople jeseni i blage zime.
Na strnim žitima se javlja više vrsta lisnih vašiju, od kojih su najzastupljenije i najbrojnije velika žitna vaš (Macrosiphum (Sitobion) avenae) i sremzina lisna vaš (Rhophalosiphum padi), koja je i najznačajniji vektor virusa.
Dobra okolnost je što pri namnoženju u njihove kolonije se naseljavaju i umnožavaju predatori, korisni insekti koji smanjuju brojnost lisnih vašiju na tolerantan nivo. Pored predatora, snižavanju brojnosti doprinose i česte i jake kiše. Najznačajniji prirodni neprijatelji su larve i adulti buba mare (Coccinelidae), larve osolikih muva (Syrphidiae) i neke vrste mrežokrilaca iz roda Chrysopa.
I pored prirodnih neprijatelja, često je potrebno obaviti hemijsku zaštitu useva protiv ovih štetočina. Tretiranje se obavlja u jesen, kada se obavlja i infekcija žute patuljavosti ječma, potrebno je nakon dan-dva naseljavanja lisnih vašiju obaviti hemijski tretman parcele.
U cilju utvrđivanja početka naseljavanja mogu se koristiti žute lovne posude, postavljene na 0,5-1 m visine ili žute lepljive trake, dužine 1 m, koje se postavljaju vertikalno. U proleće, potrebno je pregledati biljke ( na 20 mesta po 5 biljaka) i ukoliko se utvrdi da je 30% biljaka naseljeno sa 10-15 jedinki, treba preduzeti hemijske mere zaštite useva. Tretiranje se ne preporučuje nakon početka faze mlečnog zrenja. Pri obavljanju hemijske zaštite neophodno je voditi računa da se ne ugrozi populacija korisnih insekata.
Hemijska zaštita se može obaviti preparatima na bazi: deltametrina (Decis 2,5 EC), hlorpirifosa (Kozma, Pyrinex 48-ECi drugim preparatima registrovanim za suzbijanje lisnih vašiju u pšenici i ječmu.
Branko Galović, dipl. inž. zaštite bilja