Srbija beleži dugu tradiciju promašaja u politici regionalnog i ruralnog razvoja, u kojoj se selo gotovo uvek tretira kao problem a retko ili nikad kao resurs. Usled takve ”razvojne vizije“, seoski život je sateran u zapećak, ali u tom zapećku koji obuhvata 85% teritorije Srbije, život ipak nije svuda isti
Manje je loš na severu zemlje koji ima bolju infrastrukturu i razvijeniju privredu, pa time i više mlađih i bolje obrazovanih stanovnika na selu u poređenju sa zapadnom, a posebno jugoistočnom Srbijom.
Zato, ako budućnost srpskog sela ostaje na mladima, koji bi trebalo da ”podmlade“ poljoprivredu ne samo po godinama, već i po svom znanju i spremnosti da prihvate nove koncepte za delotvorniju proizvodnju – onda će ta budućnost po svoj prilici biti vrlo neravnomerno raspoređena. Isto onako kako se već decenijama širi polarizacija među regionima, koju je proizvela loša razvojna politika. Navedeno potvrđuju podaci iz studije Mala ruralna domaćinstva u Srbiji i ruralna nepoljoprivredna ekonomija, čiji je autor profesorka beogradskog Poljoprivrednog fakulteta Natalija Bogdanov.
U analizi su iznete ključne regionalne razlike koje reprezentuju tri ruralna regiona: Ravničarski region, Region velikih privrednih centara i Brdsko-planinski region.
Ravničarski region čine Vojvodina i Mačva, u kojima prema poslednjem popisu iz 2012. godine živi 1,554 miliona stanovnika, ili 37% ruralne populacije Srbije. Velika investiciona i privredna aktivnost, dobra infrastruktura i povezanost sa Novim Sadom i Beogradom doprineli su da region privlači mlađu radnu snagu iz drugih područja, te je i indeks starenja stanovništva najpovoljniji u odnosu na druge ruralne regione, kao i obrazovna struktura stanovništva starijeg od 15 godina. Iako je, usled toga, zaposlenost u tercijalnom sektoru visoka, oko trećine zaposlenog stanovništva i dalje radi u poljoprivredi.
Međutim, veoma je izražen trend polarizacije gazdinstava prema veličini poseda, usled privatizacije velikih agrokombinata i promena u starosnoj i socioekonomskoj strukturi članova gazdinstava. Gazdinstva veličine do tri hektara čine čak 66% ukupnog broja gazdinstava, dok sa druge strane, gazdinstva veličine preko 10 hektara zauzimaju 30% poljoprivrednih površina regiona, a oko trećine gazdinstava u Srbiji čija veličina prelazi 10 hektara, takođe se nalaze u ovom regionu.
Kada govorimo o veličini poljoprivrednih gazdinstava, sasvim drugačija situacija u odnosu na Ravničarski region je u Regionu velikih privrednih centara sa okolinom, koji obuhvata delove centralne Srbije, Šumadiju, deo Mačve i Stiga. Na ovom području značajan broj gazdinstava je manji od tri hektara, dok je zastupljenost gazdinstava veličine preko 10 ha izrazito mala.
U poređenju sa Vojvodinom, ovaj region karakteriše i veći broj mešovitih gazdinstava i manje nepoljoprivrednih domaćinstava. Najznačajnija delatnost primarnog sektora je poljoprivreda, u kojoj dominira proizvodnja povrća, voća i stočarstvo.
Područja koja se nalaze na raskrsnici velikih magistralnih pravaca i imaju mlađu edukovanu radnu snagu beleže značajniju investicionu aktivnost i ekonomski rast u odnosu na ostatak regiona, pa otuda i visoka zastupljenost usluga u ukupnoj privrednoj strukturi regiona i njihovo značajno učešće (28%) u društvenom proizvodu tercijalnog sektora ruralnih područja.
Najlošije stanje u Brdsko-planinskom regionu
Najlošije stanje je u Brdsko-planinskom regionu koji obuhvata prostor istočne, južne i zapadne Srbije i sa 42% ukupne teritorije Srbije predstavlja najveći ruralni region, a koji generalno karakterišu zapušteni zemljišni potencijali, nedostatak radne snage, neorganizovano tržište i nedostatak adekvatnih ruralnih servisa.
Na ovom području živi 20% populacije Srbije, ali je prosečna gustina naseljenosti najniža u odnosu na druga ruralna područja. Svaki treći odrasli stanovnik nema potpuno osnovno obrazovanje, stopa zaposlenosti je najnepovoljnija u zemlji, a više od 35% zaposlenog stanovništva radi u primarnom sektoru, pre svega u poljoprivredi i rudarstvu.
Poljoprivredne površine čine 55% ukupne teritorije, što je mnogo manje u odnosu na druga ruralna područja, a niža je i produktivnost usled skromnih ulaganja i opremljenosti gazdinstava.
Specifičnost ovog regiona je visok procenat neiskorišćenog zemljišta, posebno u jugoistočnom delu, a razlozi su u nepovoljnoj starosnoj strukturi stanovništva, nedostatku odgovarajuće mehanizacije, nedostupnosti parcela i lošem kvalitetu zemljišta.
Pored žita, značajnije se proizvode povrće i maline u čijem uzgajanju prednjači Zlatiborski okrug, koji odstupa od proseka regiona i po uzgajanju goveda. Iako region ima najveći turistički potencijal, nerešeni infrastrukturni problemi, koji su posebno izraženi na jugoistoku Srbije, uslovljavaju neprekidno demografsko pražnjenje regiona, njegovu ekonomsku marginalizaciju i naglašeno ruralno siromaštvo.