Obavezno osigurana lica po Zakonu o penzijskom i invalidskom osiguranju su : zaposleni, lica koja samostalno obavljaju delatnost i poljoprivrednici. Za lica koja istovremeno ispunjavaju uslove za osiguranje po više osnova, utvrđen je prioritet osnova osiguranja tako da postojanje zaposlenja isključuje osiguranje po osnovu istovremenog obavljanja samostalne ili poljoprivredne delatnosti.
Osiguranici poljoprivrednici su lica koja se bave poljoprivrednom delatnošću kao nosioci poljoprivrednog domaćinstva, članovi poljoprivrednog domaćinstva, nosioci porodičnog poljoprivrednog gazdinstva, članovi porodičnog poljoprivrednog gazdinstva ili članovi mešovitog domaćinstva, ako nisu osiguranici zaposleni, osiguranici samostalnih delatnosti, korisnici penzije ili nisu na školovanju.
Obavezno su osigurani nosilac poljoprivrednog domaćinstva i nosilac porodičnog oljoprivrednog gazdinstva, odnosno najmanje jedan član domaćinstva, porodičnog poljoprivrednog gazdinstva ili mešovitog domaćinstva. Ključni nedostatak u praksi je što svi poljoprivrednici uplaćuju istu sumu u PIO Fond nezavisno od veličine gazdinstva, i na primer isti iznos mora da plati voćar ili povrtar, kao i ratar koji na istoj površini gaji pšenicu, a svima je jasno da je zarada od voća ili povrća mnogo veća nego od pšenice. Ključno pitanje je da se nađe kriterijum po kome će plaćanje doprinosa za poljoprivrednike biti pravedno i srazmerno veličini domaćinstva. Postoje dve opcije – ili da naplata doprinosa bude srazmerna površini koju gazdinstvo obrađuje ili godišnjem prihodu.
Svojstvo osiguranika stiče se danom početka, a prestaje danom prestanka obavljanja poljoprivredne delatnosti. Ono se ne može steći pre navršenih 15 godina života i utvrđuje se na osnovu prijave na osiguranje i odjave na osiguranje. Svojstvo osiguranika poljoprivrednika može mirovati najduže pet godina u toku osiguranja iz objektivnih razloga (elementarne nepogode, bolest i porodiljsko odsustvo), s tim što to ne može biti uzastopnih pet godina.
Inače, osiguranici iz kategorije poljoprivrednika ostvaruju pravo na penziju po istim uslovima kao i svi ostali osiguranici, što znači da im je u 2019. godini potrebno minimalno 15 godina staža osiguranja za koji su plaćeni doprinosi, kao i 65 godina života za muškarce, odnosno 62 godine i šest meseci života za žene, da bi ostvarili pravo na starosnu penziju.
Uslov za prevremenu starosnu penziju u 2019. godini za muškarce je 40 godina staža osiguranja i najmanje 57 godina i osam meseci života, a za žene 38 godina i šest meseci staža osiguranja i 57 godina života. Pravo na starosnu penziju imaju pripadnici oba pola sa 45 godina staža osiguranja, bez obzira na starost.
U Srbiji ima 175.479 poljoprivrednih penzionera i oni čine čine 10,26 % od ukupnog broja penzionera. Prosečna poljoprivredna penzija za njih iznosi 11.249 dinara (april 2019).
Kolika ce biti penzija poljoprivrednika zavisi od dužine ulaganja i visine osnovice na koju su plaćeni doprinosi. Najveći broj osiguranika poljoprivrednika doprinos za PIO od 26% plaća na najnižu osnovicu koja je propisana zakonom. Najniža osnovica za PIO za 2019. godinu iznosi 23.921 dinara.
Kada je u pitanju porez na dodatnu vrednost (PDV), obveznici su ona poljoprivredna gazdinstva čiji promet od prihoda ostvarenih prodajom poljoprivrednih proizvoda i usluga prelazi 8.000.000 dinara u prethodnih 12 meseci.Poljoprivredna gazdinstva se dobrovoljno mogu opredeliti i evidentirati u sistem PDV-a ukoliko procene da je to za njih povoljno iako nemaju promet preko osam miliona.
Poljoprivredna gazdinstva koja do sada nisu pratila svoje promete treba obavezno to da urade,kako bi proverila iznos svojih prihoda u poslednjih 12 meseci i ukoliko je to potrebno izvrše evidenciju gazdinstva u sistem PDV-a.Nakon evidentiranja za sistem PDV-a gazdinstvo je dužno da ispunjava sve
Zakonom propisane obaveze: izdaje račune /fakture/ za prodate proizvode; vodi knjige po sistemu dvojnog knjigovodstva; obračunava i plaća PDV; podnosi poreske prijave u zakonski utvrđenom roku.
Poljoprivredno gazdinstvo mora poslovati isključivo preko računa u banci – dakle nastojati da sve svoje obaveze plaća bezgotovinski. To naravno ne znači da ne može podizati gotovinu ukoliko ima valjan osnov za podizanje gotovine tj. ugovor, odluku, fakturu i sl. Može podići do 150.000 dinara , preko ovog iznosa je dužan da dokument na osnovu koga vrši isplatu dostavi banci na uvid i overu. Isto tako je dužan da novac primljen u gotovini po bilo kom osnovu u roku od 7 dana uplati na svoj račun u banci.
Obveznik PDV-a najmanje dve godine mora ostati u sistemu PDV-a,a po isteku roka ukoliko ne ispuni obavezan uslov za ostanak u sistemu može da podnese zahtev za prestanak obaveze plaćanja PDV-a.
Obveznik je dužan da na dan podnošenja zahteva za brisanje :
– Izvrši popis dobara, uključujući i opremu , objekte za vršenje delatnosti i ulaganja u objekte , po osnovu kojih je imao pravo na odbitak prethodnog poreza u skladu sa zakonom;
– izvrši ispravku odbitka prethodnog poreza i utvrdi iznos prethodnog poreza koji iskazuje kao dugovni u poreskoj prijavi koju podnosi zajedno sa zahtevom za brisanje;
– Iznos dugovanog poreza / povraćaja PDV koje je ostvario za nabavku opreme, objekata i dobara/ naravno dužan je platiti pri izlasku iz sistema.
Poljoprivredna gazdinstva pored redovnih poslova koja se tiču proizvodnje na gazdinstvu moraju voditi računa i o poštovanju zakonskih propisa. Neinformisanost i neznanje ne oslobađa od odgovornosti ukoliko dođe do prekršaja.
Zorica Zdravković, savetodavac za agroekonomiju, PSSS Kraljevo