Srbija je najduže učestvovala u Velikom ratu i u odnosu na broj stanovnika podnela je najveće žrtve, civilne i vojne, ostala je bez 1/3 svojih stanovnika. Tačnije četvorogodišnja borba, stradanja, bolest i glad odnela su 1.247.435 ljudi, po popisu iz 1914. godine. Od tog broja poginulo je ili umrlo od rana i epidemije 402.435 vojnika.
Posle četvorogodišnjeg rata, najvećeg dotad u istoriji, 11. novembra 1918. u 11 sati potpisano je primirje.Kao Centralne sile borile su se Nemačka i Austrougarska, a na drugoj strani, sile Antante – Rusija, Francuska i Velika Britanija. Primirje je potpisano na teritoriji današnje Francuske na liniji ratovanja u posebnom vagonu francuskog maršala Ferdinanda Foša u šumi u blizini gradića Kompjenj.
Ovim je dogovoreno primirje na zapadnom frontu, a srpska vojska je učestvovala na južnom frontu i tu je postigla najveći prodor koji je jedna od sila saveznica postigla – proboj Solunskog fronta. Naime, u tom trenutku, ratovalo se između Kraljevine Srbije i Mađarske koja se otcepila od Austrije. Prva srpska armija vojvode Pwtra Bojovića , posle oslobođenja Niša, Smedereva, Beograda, Novog Sada “Srpske Atine”, kreće prema Subotici i Segedinu. Mađarska je posle samo dva dana shvatila da je nemoćna pred našom vojskom, pa šalje izaslanike u Beograd i oni pred načelnikom Vrhovne komande, vojvodom Mišićem potpisuju kapitaliciju Srbija je potpisala poslednje primirje 13. novembra te godine, to je primirje saveznika s Mađarskom, ali je procenjeno da bi bilo besmisleno da Srbija obeležava dva dana posle svih ostalih.
Sporazumom iz Kompjenja je dogovoren prekid vatre, povlačenje nemačkih trupa, razmena zarobljenika, kao i sporazum o ratnoj odšteti i uništavanje nemačkih ratnih brodova i podmornica.Nemci su to doživeli kao veliko poniženje, jer je njihova vojska smatrala da je nadomak pobede i da nisu poraženi na bojnom polju. Veruje se da su ovo razočarenje i odredbe o takozvanoj reparaciji bile osnova za nemačko nezadovoljstvo i uvod u Drugi svetski rat.Rat, koji je trajao od 1914. godine, formalno je okončan Versajskim mirom 28. juna 1919.
“Momčilo Gavrić bio je najmlađi podoficir na svetu u I sv. ratu. Na Kajmakčalanu, vojvoda Živojin Mišić unapredio ga je u čin podnarednika.”
Momčilo Gavrić, najmlađi podoficir u Prvom svetskom ratu, u bitku je krenuo kao osmogodišnjak, nakon što su mu austrougarski vojnici pogubili celu porodicu. Gavrić je rođen u Trbušnici kod Loznice, odakle je i krenuo u rat.Simbol stradanja, mladosti, otpora i slobode u Prvom svetskom ratu, to je, kažu, bio Momčilo Gavrić. Slike hrabrog, ali ranjenog i izlgadnelog dečaka obišle su svet. Momčilo je na početku rata ostao bez oca, majke, tri sestre i četiri brata. Nemajući gde, pridružio se srpskoj vojsci na Gučevu.
Najmlađi učesnik Prvog svetskog rata, znači, ne samo u našoj srpskoj vojsci nego u svim vojskama sveta, a znamo da je tada bilo uključeno u Prvom svetskom ratu, odnosno Velikom ratu kako se tada zvao, 33 zemlje, 70 miliona vojnika je bilo pod oružjem, od tih 70 miliona on je bio najposebniji i najjedinstveniji, on je bio najmlađi.Sa Pešadijskim pukom Drinske divizije, Momčilo je prošao sve bitke u Velikom ratu, Albansku golgotu, a sa 11 godina postao je najmlađi podoficir na svetu. Momčilo je dugo godina i od svoje porodice krio životnu priču.
I uprkos volji njegovih potomaka da obnove Momčilovu rodnu kuću, imanje odavno nije u njihovom vlasništvu i nažolost propada. Sećanje na njega, ipak, i dalje živi i van granica naše zemlje.U znak zahvalnosti za njegova velika herojska dela, Grci su Momčilu Gavriću na Krfu podigli zlatnu ploču, a francuski predsednik Fransoa Miteran ga je odlikovao zlatnim ordenom. Prvi spomenik u Srbiji Momčilo Gavrić je dobio 25 godina posle smrti, 2018. godine, u svom rodnom gradu.
Simbolika Natalijine ramonde je višestruka, kako zbog staništa, tako i zbog imena.
„Uglavnom raste na istoku Srbije, ali i na planini Nidže, čiji je najviši vrh Kajmakčalan, poprište slavne bitke u Prvom svetskom ratu. Ova retka i zaštićena biljka raste na području Balkana – u Srbiji, Severoj Makedoniji i Grčkoj.Druga simbolika leži u činjenici da je ovo biljka feniks – kao što je srpska vojska, posle svih stradanja i gubitaka koje je podnela, izašla iz rata kao pobednica.Ime je dobila po kraljici Nataliji, jer ju je 1884. otkrio i opisao, zajedno sa botaničarem Josifom Pančićem, dvorski lekar kralja Milana Obrenovića – Sava Petrović.Amblem za praznik je cvet Natalijine ramonde na crno-zelenoj traci, koja simbolizuje traku istih boja sa ordena takozvane Albanske spomenice
Albanska Spomenica za vernost otadžbini je državno vojno i civilno odlikovanje dodeljeno svim pripadnicima srpske vojske koji su se u zimu 1915. i 1916. godine povlačili preko nepristupačnih predela Albanije.Tada su se vojska, vrhovna komanda, kralj, narodna skupština i civili povlačili preko Albanije u Grčku.Srbija je, posle ogromnih gubitaka, uz pomoć saveznika na ostrvu Krf obnovila snage i krenula u proboj Solunskog fronta, do kog će doći 1918. godine.
Slava našim precima!