Ozima strna žita posejana u optimalnom agrotehničkom roku nalaze se u fazi vlatanja, odnosno porasta u stablo. Članci (internodije) stabla, koji su formirani još u početku faze bokorenja, polako počinju da se izdužuju. Prvo sa izduživanjem počinje prva, odnosno donja internodija, koja sa sobom iznosi sve ostale internodije (4-6), zajedno sa začetkom budućeg klasa na vrhu (slike 1, 2, 3). Ubrzo zatim će početi porast druge internodije (3-5 dana nakon prve). Početkom faze vlatanja se smatra momenat kada prva internodija na glavnom izdanku izađe iznad površine zemljišta (1-2 cm), odnosno kada se pritiskom osnove glavnog stabla, pod prstima može napipati zadebljanje (kolence). Bočni izdanci će vlatati nešto kasnije. Vrh prve internodije na kome se nalaze svi budući delovi biljke, obavijen je listovima stabla, odnosno njihovim rukavcima koji ga štite od spoljnog uticaja. U ovoj fazi porasta diferenciraju se delovi klasa.
Broj klasića u klasu formiran je pri kraju faze bokorenja, dok u fazi vlatanja započinje diferenciranje cvetova u svakom klasiću, nakon čega će se diferencirati i delovi cveta.
Početak vlatanja predstavlja početak generativne faze u razviću strnina, tokom koje dolazi do promena svih fizioloških procesa u biljci, koji vode ka formiranju budućeg prinosa. Osnovni pokretač svih ovih promena i glavni faktor koji određuje brzinu prolazaka pojedinih faza rasta i razvića je temperatura spoljne sredine. Ona treba da je iznad 15°C, ali ne mnogo preko 20°C, i da se postepeno povećava do faze cvetanja i oplodnje, kada bi optimalna temperatura trebala da se kreće u rasponu od 22 do 26°C.
Dakle, biljke ulaze u fazu intenzivnog porasta, pre svega lisne mase, koja će predstavljati osnovu za formiranje prinosa. Takođe, formiraju se delovi klasa, budući broj zrna u klasu, a formiraće se i konačan broj klasova po kvadratnom metru. Kasnije formirani bočni izdanci će postepeno odumreti zbog povećane zasenčenosti sklopa, ali i zbog ograničenog kapaciteta korenovog sistema svake pojedinačne biljke.
Odnos aktivne površine korenovog sistema i lisne površine, koji je u fazi bokorenja bio oko 75:1, sada se menja u korist lisne mase i iznosi 35:1, iako se intenzivno formira i sekundarni korenov sistem poreklom iz čvora bokorenja.
Usled značajnih potreba biljaka za vodom i hranljivim elementima u ovom periodu, vlatanje se smatra kritičnom fazom u razvoju strnih žita. Period od početka vlatanja do početka klasanja traje 20 do 45 dana, u zavisnosti od vremena setve, temperature, pristupačne vlage, kao i od osobina samih sorti. Što ovaj period duže traje, veće su i šanse za viši prinos zrna.
Što se mineralne ishrane tiče, u ovoj fazi pšenica ima posebne potrebe za fosforom i azotom. Zbog toga se eventualni nedostaci ovih elemenata izraženo manifestuju na biljkama. U slučaju nedovoljne obezbeđenosti biljaka fosforom, usporava se diferenciranje klasa i listova stabla (pravi listovi), klas ostaje kraći, s manjim brojem cvetova, a listovi će biti uži i kraći, sa crveno-ljubičastim nijansama. Fosfor ograničava usvajanje azota i ostalih neophodnih hranljivih elemenata. Osim toga, u ovoj fazi biljke su osetljive na temperature niže od 10°C i duži nedostatak padavina.
U fazi početka vlatanja treba da je završeno i korektivno prihranjivanje azotom iz čvrstih đubriva (AN, KAN, SAN, UREA). Kasnije, u fazama intenzivnog porasta, klasanja ili formiranja zrna, jedino se može koristiti UREA, i to rastvorena u vodi, ili neko drugo folijarno đubrivo. Ukoliko za ovom merom bude potrebe, svakako je treba kombinovati sa nekom od mera zaštite protiv korova i/ili bolesti u cilju smanjenja troškova.
Period intenzivnog porasta biljaka tj. sam početak vlatanja, povezan je i sa programom zaštite strnih žita. Posebnu pažnju treba posvetiti promenama na starijim listovima, i uz konsultacije sa stručnjacima za zaštitu bilja odrediti početak preventivnih mera zaštite od bolesti. Korovi u pšenici (i ječmu) uglavnom su ponikli i svakako bi bilo dobro da se suzbiju u ranijoj fazi porasta. Idealno bi bilo da se u jednom prohodu obave obe vrste zaštite. Uz to se može primeniti i regulator rasta, jer je upravo faza vlatanja (za regulator može i kraj bokorenja) idealna za upotrebu sredstava za skraćenje internodija, tj. visine stabla. Iako porast sledeće počinje tek nakon završetka prethodne internodije, prva internodija, koja je zapravo osnova stabla (dužine 3-4 cm), u veoma gustom usevu može se dodatno izdužiti za još 2-3 cm. Ovom merom se značajno poboljšava otpornost biljaka prema poleganju. Takođe, bitno je i skraćenje sledeće internodije, a to će se postići primenom regulatora rasta u ovim fazama.
Svaka mere nege koja se bude primenjivala, trebalo bi da bude prilagođena trenutnoj fazi razvoja useva (slike 1, 2, 3), s obzirom na činjenicu da je setva strnih žita tokom jesenjeg perioda bila dosta „rastegnuta“, te je i stanje useva na poljima i faze u kojima se oni nalaze vrlo šaroliko.
Svaka mere nege koja se bude primenjivala, trebalo bi da bude prilagođena trenutnoj fazi razvoja useva (slike 1, 2, 3), s obzirom na činjenicu da je setva strnih žita tokom jesenjeg perioda bila dosta „rastegnuta“, te je i stanje useva na poljima i faze u kojima se oni nalaze vrlo šaroliko.
Odeljenje za strna žita Institut za ratarstvo i povrtarstvo Novi Sad